تاریخچه حجاب زنان

بنا بر گواهی متون تاریخی، در اکثر قریب به اتفاق ملت ها و آیین های سرتاسر جهان، حجاب و حفظ آن در بین زنان معمول بوده است، هر چند در طی تاریخ، فراز و نشیب های زیادی را طی کرده است ولی هیچگاه از بین نرفته است و شاید یکی از دلایل اساسی آن این باشد که حجاب و عفاف، یک امر فطری است.

داستان آدم و حوا این فطری بودن را به نحو بارزی نشان می دهد. به نحوی که در قرآن کریم در سوره ی اعراف آیه ی 22 آمده است: «آن گاه که آدم و حوا از درخت ممنوعه چشیدند، پوشش خود را از دست دادند و به سرعت با برگ های درختان بهشتی خود را پوشاندند». این پوشش سریع آدم و حوا بیانگر احساس شرم از برهنگی حتی بدون حضور ناظر بیگانه، بیانگر ذاتی و فطری بودن حجاب است.
براساس ادیان الهی که انسان خلیفه خداوند و مرکز و محور جهان هستی است و حیاتش در جهان آخرت نیز ادامه دارد، باید جسم زن و چشم مرد پوشیده گردد تا غرایز شهوانی مهار و کنترل شود و استعدادهای معنوی و عقلانی بشر در پرتو رهیافت های فطری و هدایت های وحیانی شکوفا گردد، از این رو حفظ حجاب امری بسیار مهم تلقی می گردد.


تاریخ حجاب و پوشش
اکثر دانشمندان، تاریخ حجاب و پوشش زن را به دوران ماقبل از تاریخ و عصر حجر نسبت می دهند. بگونه ای که نویسنده ی کتاب زن در آینه تاریخ، پس از طرح مفصل علل و عوامل تاریخی حجاب می نویسد: با توجه به علل ذکر شده و بررسی آثار و نقوش به دست آمده، پیدایش حجاب به دوران پیش از به وجود آمدن مذاهب مربوط می شود، به این دلیل، عقیده ی عده ای که می گویند مذهب موحد حجاب می باشد، صحت ندارد. ولی باید این مطلب را بدون هیچ قید و شرطی پذیرفت که مذهب نقش بسیار چشمگیر و حیاتی در دگرگونی و تکمیل حجاب داشته است.


زنان یونان و روم پیرو الهه عفت
با توجه به وجود حجاب قبل از ظهور ادیان الهی؛ در یونان و روم باستان نیز این اصول رعایت می گردیده است به نحوی که رضا جاهد به نقل از دایره المعارف لاروس درباره ی پوشش زنان یونان باستان می گوید: زنان یونانی در دوره های گذشته، صورت و اندامشان را تا روی پا می پوشاندند. زنان فنیقی نیز دارای پوششی قرمز بودند و...
سخن درباره حجاب، در لابلای کلمات قدیمی ترین مولفین یونانی نیز به چشم می خورد، به نحوی که حتی «بنیلوب» همسر فرمانروای ایتاک نیز با حجاب بوده است. زنان شهر «ثیب» دارای حجاب خاصی بوده اند، بدین صورت که حتی صورتشان را نیز با پارچه می پوشاندند که این پارچه دارای دو منفذ بود که جلوی چشمان قرار می گرفت تا بتوانند ببینند.
در سرزمین اسپارت که همواره با دولت شهر آتن درگیر بود (جنگ های پلوپونزی) دختران تا موقع رسیدن به سن ازدواج آزاد بودند، ولی بعد از ازدواج خود را از چشم مردان می پوشاندند و نقش هایی که از این دوره باقی مانده این امر را به خوبی حکایت می کند.

وبل دورانت در باب حجاب در بین زنان یونان و روم باستان نقل جالبی دارد؛ او درباره ی الهه عفت که یکی از خدایان یونان باستان است می گوید: «آرتمیس» الهه عفت است و عالی ترین الگو برای دختران جوان به شمار می آید. وی دارای بدنی نیرومند و ورزیده و چابک، و به زیور عفت و تقوا آراسته است.
وی همچنین درباره ی یکی از قبایل که نهصد سال قبل از میلاد زندگی می کرده اند می گوید: بالاتر از ارمیان و در کنار دریای سیاه، «سکاها» بیابانگردی می کردند. آن ها مردم وحشی و درشت اندام قبایل جنگی نیمه مغول و نیمه اروپایی بسیار نیرومندی بودند که در ارابه به سر می بردند و زنان خود را سخت در پرده نگاه می داشتند!


ایران باستان
در مورد نوع و طرز پوشش زنان در دوران ایران باستان (ماد- هخامنشی- اشکانی- ساسانی) روایات و مطالب زیادی در منابع تاریخی ذکر گردیده شده است. به نحوی که در تفسیر اثنی عشری آمده است که: «تاریخ نشان می دهد که حجاب در فرس قدیم وجود داشته است».


پوشش سر عامل تمایز زن و مرد
دولت ماد که توسط دیااکو تأسیس گردید نیز از دار بودن حجاب فارغ نبود. ضیاءپور در کتاب پوشاک باستانی ایرانیان می نویسد: اصلی که باید در نظر داشت این است که طبق نقوش بر جا مانده پوشاک زنان دوره ی ماد از لحاظ شکل با کمی تفاوت با پوشاک مردان یکسان بوده است و مرد و زن تنها به واسطه ی اختلافی که میان پوشش سرشان وجود داشته از هم تمیز داده می شده اند. به نظر می رسد که زنان پوششی نیز روی سر خود می گذاشتند و از زیر آن گیسوهای بلندشان نمایان بوده است.
همانطور که بیان گردید حجاب قبل از ظهور ادیان وجود داشته ولی با توجه به این مطلب ثابت می گردد که این ادیان الهی (بخصوص اسلام) بودند که نحوه ی صحیح آن را آموزش داده اند.


زنانی با پوشش منحصر به فرد!
پس از آن که پارس ها با کوشش کوروش دولت ماد را منحل و زیر اطاعت خود بردند، حکومت پارس ها (هخامنشیان) آغاز گردید. زنان این حکومت از نظر پوشش تا حدودی شبیه مادها بودند ولی در مواردی از پوشش های خاص زنان آنان سخن رفته است. به نحوی که ضیاءپور می نویسد: از روی برخی نقوش به لباس های جالبی از زنان بومی این حکومت پی می بریم. پیراهن آن ها پوششی ساده و بلند یا دارای راسته چین و آستین کوتاه است. در این بین به زنان دیگری از آن دوره برمی خوریم که از پهلو به اسب سوارند. اینان چادری مستطیل بر روی همه لباس خود افکنده و در زیر آن، یک پیراهن با دامن بلند و در زیر آن نیز، پیراهن بلند دیگری تا به مچ پا نمایان است!


زنان پارتی
در دوره ی اشکانیان (پارتیان) نیز همانند دوره های گذشته زن ایرانی با حجاب در جامعه حاضر می شده است. به نحوی که رضا جاهد می نویسد: چادر زنان اشکانی به رنگ های شاد، ارغوانی و سفید بوده است. و در کتاب پارتیان نیز آمده است: زنان عهد اشکانی قبایی تا زانو بر تن می کردند، با شنلی که برافکنده می شد و نیز نقابی داشتند که معمولاً به پشت سر می آویختند.


دختران پادشاهان نیز دارای حجاب بودند
پس از ضعف دولت اشکانی و روی کار آمدن ساسانیان با این که در این دوره دین زرتشت دین رسمی مملکت گردید، ولی کماکان زنان حجاب خود را مانند دوره های گذشته حفظ نمودند. به نحوی که در کتاب تمدن ساسانی آمده است: چادر که از دوره های پیش مورد استفاده بانوان ایرانی بوده است، در این دوره نیز به صورت مختلف مورد استعمال داشته است.


شاید عده ای با مطالعه سطور بالا کمی به وجود حجاب در ایران باستان مشکوک و مظنون گردند. (باید توجه نمود حجاب این دوران تا قبل از ظهور اسلام، حجاب کامل نبوده است و بیشتر در پی حفظ زن از حیث شهوترانی بوده و با ظهور اسلام حجاب کامل و دقیق معین گردید) و شاید برای اثبات توجه زنان در این دوره به حجاب ذکر روایتی از السیره الحلبیه، جلد 2 که از منابع اسلامی است، خود دلیل محکمی برای وجود حجاب در دوره ی ساسانی باشد. نقل است هنگامی که 3 تن از دختران کسری، پادشاه ساسانی را با ثروت فراوانی از اموال، برای عمر آوردند، عمر به آن ها دستور داد که پوشش خود را از چهره هایشان بردارند ولی دوشیزگان ایرانی از این امر ممانعت کرده و خلیفه خشمناک شده و قصد زدن تازیانه بر آن ها را پیدا می کند که در آن لحظه حضرت علی (ع) می فرمایند: ای عمر در رفتارت مدارا کن! از پیغمبر (ص) نقل است که می فرمایند: «بزرگان و شریفان هر قومی که خوار و فقیر شده اند را گرامی بدارید» و عمر پس از شنیدن فرمایش حضرت آرام می شود و سپس حضرت می فرمایند: «با دختران ملوک نباید معامله بازاری (کنیزان) را کرد».


حجاب در ادیان الهی
با گذر از تاریخچه حجاب در سرزمین ایران باستان که کمتر به آن پرداخته شده است، شاید خالی از لطف نباشد گذری کوتاه نیز به تاریخچه عفاف و حجاب در ادیان دیگر داشته باشیم. ادیانی که در ابتدا رعایت حجاب و پاکدامنی را سرلوحه ی خود کرده بودن ولی در قرون حاضر عده ی قلیلی از پیروان بعضی از این ادیان گویا حجاب را سدی برای خود دانسته اند!


یهودیان
رواج حجاب در بین زنان قوم یهود مطلبی نیست که کسی بتواند آن را مورد انکار قرار دهد. سعید عسگری می نویسد: علاوه بر مرسوم بودن حجاب در بین زنان قوم یهود، باید به افراط ها و سختگیری هایی که در این زمینه وجود داشته است توجه نمود.


طلاق بدون پرداخت مهریه
برابر حکم سخت گیرانه تلمود (یکی از کتاب های مهم دینی و در حقیقت فقه مدون و آیین نامه زندگی یهودیان)، اگر رفتار زن فضیحت آمیز باشد، شوهر حق دارد او را بدون پرداخت مبلغ کتوبا (مهریه) طلاق دهد و زنانی که در موارد زیر به رفتار و کردار آن ها اشاره می شود، بپردازند ازدواجشان باطل است و مبلغ کتوبا (مهریه) به ایشان تعلق نمی گیرد:
زنی که از اجرای قوانین دینی یهود سرپیچی می کند و به عنوان مثال بدون پوشاندن سر خود به میان مردان می رود، در کوچه و بازار پشم می ریسد و با هر مردی از روی سبک سری به گفت و گو می پردازد و...


عذاب در پی آرایش برای نامحرم
در این بین تورات، کتاب اشعیاء نبی؛ باب سوم به طور خلاصه در باب نزول عذاب در اثر آرایش دختران یهود برای بیگانگان می خوانیم: «و خداوند می گوید از این جهت دختران صهیون (یهود) متکبرند و با گردن افراشته و غمزه چشم راه می روند و به ناز می خرامند و با پاهای خویش خلخال ها را به صدا درمی آورند. بنابراین، خداوند فرق سر دختران صهیون (یهود) را کل خواهد ساخت و خداوند عورت ایشان را برهنه خواهد نمود و در آن روز خداوند زینت خلخال ها و پیشانی بندها را دور خواهد کرد و در بدن آن ها به جای عطریات عفونت خواهد شد و به عوض کمرند ریسمان و عوض موهای بافته کلی، و به عوض زیبایی سوختگی خواهد بود و...


مسیحیت
در مسیحیت نیز همانند دیگر ادیان حجاب زنان امری واجب به شمار می آمده است و در این زمینه پولس در انجیل، در رساله پولس به تیموناوس می گوید: «زنان خود را بیارایید به لباس حیا و پرهیز، نه به زلف های طلا و مروارید و رخت گران بها، بلکه زنان باید دعوی دینداری کنند و به اعمال صالح قیام کنند».


زیور تنها برای محارم
دکتر «حکیم الهی» استاد دانشگاه لندن در کتاب «زن و آزادی» پس از تشریح وضعیت زن نزد اروپاییان، در مورد حکم پوشش و حجاب زن نزد مسیحیت، عقاید «کلمنت» و «ترتولیان»، (دو مرجع مسیحیت و دو اسقف بزرگ) را درباره حجاب بازگو می کند: «زن باید کاملاً در حجاب و پوشیده باشد، مگر آن که در خانه خود باشد، زیرا فقط لباسی که او را می پوشاند، می تواند از خیره شدن چشم ها به سوی او مانع گردد. زن نباید صورت خود را عریان ارائه دهد تا دیگری را با نگاه کردن به صورتش وادار به گناه نماید. برای زن مؤمن عیسوی، در نظر خداوند، پسندیده نیست که نزد بیگانگان به زیور آراسته گردد و حتی زیبایی طبیعی آن نیز باید مخفی گردد، زیرا برای بینندگان خطرناک است.
ویل دورانت نیز در مورد سیره عملی زنان مسیحی چنین می نویسد: ساق پای زنان چیزی نبود که در ملأ عام و یا رایگان به چشم خورد... البسه بانوان در مجالس تورنه، موضوع مهمی برای روحانیون بود که کاردینال ها، درازی جامعه های خواتین را معین می کردند. هنگامی که کشیشان چادر و روبند را یکی از ارکان اخلاقیات عیسوی دانستند، به دستور زن ها، چادرها را از مشمش ظریف و حریر زربفت ساختند...


آیین زرتشت
پس از گذر از مذهب مسیحیت در ادیان دیگری چون زرتشتیان نیز شاهد این حفظ حجاب از سوی زنان این آیین هستیم به نحوی که؛ از آنجا که مرکز بعثت زرتشت ایران بوده است، وی در زمینه اصل حجاب و پوشش زنان در جامعه خویش کمبودی را نمی دیده است و از این رو بیشتر سعی در تحکیم و استواری ریشه های درونی حجاب نمود.


و اما اسلام
اسلام قوانین خود را براساس فطرت، ذات و طبیعت بشر استوار گردانیده است و در این بین حجاب زنان در برابر مردان نامحرم را از ضروریات دین برشمرده است. در ابتدای ظهور اسلام، زنان به پوشش کامل مقید نبودند به نحوی که روسری از پشت سر بسته می شد و گوش و گردن و سینه باز می ماند. آیات حجاب در طول ده سال حکومت اسلامی در مدینه و پس از هجرت نازل شد و روایات بسیاری از قول پیامبر (ص) و معصومین (ع) در مورد اهمیت رعایت حجاب و عفت و حدود آن بیان گردید. البته باید به این نکته توجه نمود که در حجاب اسلامی، سهل انگاری های مضر و سختگیری های بی مورد، وجود ندارد. حجاب اسلامی آن گونه که غرب تبلیغ می کند، به معنای حبس زن در خانه یا پرده نشینی و دوری از شرکت در مسائل اجتماعی نیست؛ بلکه بدین معناست که زنان با حفظ حدود و حریم خود یعنی با حفظ موی سر و اندام خود در هنگام معاشرت با محارم مانع جلوه گری و خودنمایی شود.


هرگز نرم و نازک با مردان سخن نگویید
در قرآن کریم به آیات فراوانی برمی خوریم که به طور صریح به وجوب حجاب و کیفیت آن پرداخته، به عنوان مثال در سوره ی احزاب آیه 32 آمده است: «ای زنان پیامبر! شما اگر تقوا داشته باشید همانند دیگران نیستید. بنابراین هرگز نرم و نازک با مردان سخن نگویید، تا آنکه دلش بیمار است، به طمع افتد. بلکه متین و نیکو سخن نگویید و خانه را منزلگاه خویش قرار دهید و هرگز مانند دوره ی جاهلیت، برای نامحرمان آرایش و خودآرایی نکنید...»


نفرین عقوبت شبیه سازی خود به جنس مخالف
در بحارالانوار از پیامبر اکرم (ص) نقل است که ایشان فرموده اند: خداوند، مردانی را که شبیه زن می شوند و زنانی را که خود را شبیه مردم قرار می دهند، نفرین کرده است و همچنین از امام باقر (ع) نیز چنین روایتی نقل گردیده شده است.


حفظ حجاب امری لازم
با مطالعه ی سطور بالا به این نتیجه می رسیم که تمام ادیان آسمانی، حجاب و پوشش زن را واجب و لازم شمرده اند و جامعه بشری را به سوی آن دعوت کرده اند؛ زیرا لزوم پوشش و حجاب به طور طبیعی در فطرت زنان به ودیعت نهاده شده است و احکام و دستورهای ادیان الهی هماهنگ و همسو با فطرت انسانی تشریع شده است، پس در همه ادیان الهی پوشش و حجاب زن واجب گشته است. در ادیان زرتشت، یهودیت، مسیحیت و اسلام، حجاب زنان امری لازم بوده است. کتاب های مقدس مذهبی، دستورها و احکام دینی، آداب و مراسم سیره عملی پیروان این ادیان الهی، بهترین شاهد و گواه اثبات این مدعاست.

ولی چیزی که در این بین است رواج روزافزون بی حجابی و بی عفتی در بین این ادیان است. عده ای از کارشناسان اوج این حرکت را پس از رنسانس دانسته اند که به دلیل تضعیف پایبندی افراد به دین، رعایت همه شعایر دینی و نیز رعایت حجاب رو به افول نهاد و انقلاب صنعتی به آن شتاب بخشید و در قرن اخیر نیز بر اثر توسعه سکولاریسم، پایبندی به عفت و حجاب در میان اکثر ادیان و به خصوص مسیحیت از هر زمان دیگر بیشتر رو به ضعف نهاده است. ولی نکته مشترکی که در تمام ادیان آسمانی به آن اشاره گردیده است این است که هنگامی زنی حجاب خود را حفظ کند؛ در گام اول خود را از سوء استفاده ها و خطرات پیش رو حفظ نموده و سپس از افتادن افراد به گناه جلوگیری نموده است و در این بین تمام ادیان الهی به این نتیجه رسیده اند که حفظ حجاب و عفاف زن بزرگترین رکن برای حفظ جامعه از فساد است و رعایت آن واجب!