متن ، زیرمتن و فرامتن چیست؟

درس دوم کتاب تفکر و سواد رسانه ای
پیام همبرگری
هر پیام از 3 لایه  بنام متن ، زیرمتن و فرامتن تشکیل شده است که در زیر این 3 لایه را توضیح می دهیم.

 متن(Text) چیزی است که تولیدکننده پیام به شکلی صریح،واضع ،آشکار و بی واسطه آن را می سازد.

در گذشته منظور از «متن»‌‌ همان متنِ نوشتاری بوده است، یعنی‌‌ همان داستان، شعر یا قطعۀ ادبی  که توسط مؤلف به نگارش درآمده و از حروف و کلمات تشکیل شده است. 
ولی امروزه دیگر هر‌اثر هنری‌  را می‌توان یک متن تلقی کرد، فارغ از آن‌که نوشتاری، دیداری، شنیداری یا نمایشی باشد.
دیالوگ‌های یک فیلم، مکان‌ها و شخصیت‌های آن، وقایعِ داستان، مضامین و درونمایه‌های مستتر در آن، موسیقی، تصاویر، صدا‌ها و بازی‌ها، همگی، بخشی از دنیای متن‌اند.

زیرمتن (conText)توسط تولیدکننده به کمک فنون رسانه ای رمزگذاری و توسط مخاطب  بسته به دانایی و توانایی وی رمزگشایی می شود.بعبارت ساده تر زیرمتن همان پیامی که در پشت متن بصورت پنهانی و نهان ارائه شده تا مفهوم متن را کاملتر کند،بعبارت دیگر فرستنده ی پیام منظور خود را واضع بیان نمی کند و آن را بصورت کنایه و پوشیده می گوید.در اغلبِ موارد اکتفا‌کردن به خودِ متن برای فهمِ تمام جنبه‌های آن کارساز نخواهد بود،  بنابراین، پای حوزۀ دیگری خارج از متن یعنی «زیرمتن » نیز به حوزۀ مورد بررسیِ ما باز می‌شود. زیرمتن به بسترِ ادبی، هنری، سیاسی، تاریخی، اجتماعی، جغرافیایی یا شخصیِ (مربوط به زندگیِ شخصیِ مؤلف و خالقِ اثر) متن گفته می‌شود که همواره باید به آن توجه داشت. دانستنِ این‌که آثارِ شکسپیر در چه دورۀ تاریخی‌ای خلق شده‌اند، از فرهنگِ کدام سرزمین رشد کرده و الهام گرفته‌اند، خودِ شکسپیر چه نوع زندگی‌ای داشته، در کدام مکتب و جریانِ ادبی رشد کرده و از چه استا‌دانی تأثیر گرفته و مناسباتِ اجتماعی و سیاسیِ آن دوره چگونه بوده است، همگی، برای فهمِ کاملِ آثارِ او و دلیلِ ماندگاری و تأثیرگذاریِ این آثار لازم‌اند.

فرامتن (paraText)فراتر از ساختار رسانه و خارج از خواست و اراده تولیدکننده و مصرف کننده پیام است و به فرهنگ، وضعیت زمانی و مکانی و عناصر بیرونی پیام برمی گردد. .فرامتن ممکن است در جامعه ای اثر مثبت و در جامعه ی دیگر اثر منفی داشته باشد 

 فرامتن به عناصری گفته می‌شود که خارج از دنیای متن قرار دارند اما به آن مرتبط‌اند و نشانه‌ها و ارجاعاتی در متن به ما اجازه می‌دهند تا به این عناصرِ بیرونی توجه ‌و آن‌ها را واردِ تحلیلِ اثرِ هنریِ موردِ نظر کنیم . 
برای مثال شنیدن موسیقی سریال مختارنامه یا یوسف پیامبر برای  کسانی که قبلا این سریالها را تماشا کرده اند حس و حال خاصی می دهد ولی برای کسانی که قبلا این سریالها ندیده اند چنین حس و حال برایشان بی معنی است.

یک مثال دیگر : 

هنگامیکه شرکت جنرال موتورز امریکا برای اولین بار اتومبیل شورلت «نوا» را به امریکای جنوبی وارد کرد،کسی خواهان خرید این ماشین نشد چون آنها آگاه نبودند که واژۀ « No Va »  در زبان این قسمت از قارۀ امریکا به معنای «وسیله ای است که راه نمیرود.» این شرکت خودروساز در اقدامی سریع، نام این محصول را در آن بازار، به «کاراییب» تغییر داد .

یک مثال دیگر :

آب معدنی «اَلَمُوت»(تهیه شده از کوههای اَلَمُوت قزوین) در صورت صادرات به کشورهای عرب زبان و یا فروش در مناطقی از  کشورمان که به عربی صحبت میکنند "اَلموت" خوانده می شود گه به معنای «مرگ» خوانده میشود. آیا کسی حاضر است به جای آب حیات، نوشیدنی مرگ بنوشد؟ پس لایه ی فرامتن پیام ، بستگی به فرهنگ جامعه،موقعیت زمانی و مکانی مخاطبان بستگی دارد.

تصاویر ص 17 درس 2

تصویر اول

متن : تصویر یک خانواده را نشان می دهد

زیرمتن: قسمت پدرمچاله شده است یعنی مشکلات خانواده بردوش پدر است و پدر خانواده زیر فشارهای زندگی  است، مادر نیز نقش حمایتی را در خانواده دارد چون به بچه ها نزدیک تر است و دستش پشت پدر است ، پدر از اعضای خانواده فاصله دارد .

فرامتن : درک متفاوت از یک خانواده سنتی 
بعنوان مثال ،تاثیر این عکس برای پدران و افراد فقیر و متوسط جامعه نسبت به قشر ثروتمند بیشتر قابل درک و لمس است

تصاویر سمت راست

متن: تبلیغ ساندویچ

زیرمتن : با توجه به نوشته آن یک افطار سبک

فرامتن: توجه به ماه نزد مسلمانان چون اشاره به افطار سبک دارد

 متن:تبلیغ پیتزا

زیرمتن: پیتزای ما برای عید و جشن

فرامتن : توجه به کریسمس شکل پیتزا شبیه کاج در جشن کریسمس است برای جامعه ی مسیحیت

تصاویر سمت چپ

 متن: مصرف رسانه ای

زیرمتن : اهمیت هر کدام از رسانه ها اینکه در یک تصویر کتاب روی میز است و در یکی تلویزیون نشان دهنده اهمیت هر کدام برای مصرف کننده است

فرامتن : ندارد

متن:افرادی دارند آلودگی ها را مخفی می کنند

زیزمتن: تصویر بیرون پنجره نماد کشورهای صنعتی است که با ادامه دادن روندتوسعه درحال نابودی زمین هستند اما به جای چاره اندیشی در حال پنهان کردن هستند ، ظاهر سازی کشورهای توسعه یافته با شعارهای حفظ زمین

فرامتن: کشورهای توسعه یافته تعهد کرده اند که تا سال 2020 فعالیتهای صنعتی خود را کم کنند  نکته که دانستن آن در درک ما از مفهوم تصویر اثرگذار است.

تصاویر ص 18 درس 2

عکس بالا

متن : فردی بی مو جلوی آینه ایستاده و خودش را زیباتر تصورمی کند

زیرمتن: ظاهر سازی ، مد، توجه بیش ازحدبه زیبایی و جعل هویت

فرامتن : شرایط الان بحث کلیشه بدن اینکه 17 درصد لوازم آرایش رادر ایران مردان می خرند

 تصویر وسط

متن:تبلیغ کیک

زیرمتن : کیک ما متنوع است

فرامتن : توجه به ماه و مناسبتهای آن

  تصویر پایین

متن: رسانه های مختلف

زیرمتن : تغییر رسانه ها در گذرزمان از گذشته با کنون مثلا قبلا عکسها مون رو قاب می گرفتیم و می ذاشتیم دیگران ببینند الان تو می ذاریم تو اینستاگرام

فرامتن: افرادی که با رسانه های جدید کار کرده و آشنایی دارند درک متفاوتی دارنداز کسانی که مثلا اینستاگرام را نمی شناسند

عکس و مکث ص 19

استقبال از رسانه های جدید و عدم علاقه مندی به کتاب خوانی

بیشتر بدانیم( کتاب رسانه ی نخبگان هست به این علت که قدرت تفکرو تحلیل شما را بالا می برد اما رسانه احساسات شما را برمی انگیزد و تفکرات خودش را القا می کند)

مرور کلی درس 2

موضوع درس دوم سه گانه پیام هست عنوان درس پیام همبرگری به همین دلیل انتخاب شده است که همانطور که همبرگر چند لایه دارد هر پیام هم چند لایه دارد علاوه بر این سعی شده است که عنوانهایی برای دروس انتخاب شود که جذاب باشد

پیام سه لایه دارد لایه اول متن هست که پیام رسانه ای را می خوانیم زیر متن منظور پیام پنهان تولید کننده هست و فرامتن بخشی از پیام هست که دست تولید کننده نیست بلکه درمخاطب وجود دارد و در درک او از پیام اثر گذار هست.

درس بدون توضیح این موارد و با دیدن فیلم در بشقاب تو شروع می شود در قسمت بعد سوالهایی  مطرح شده است چند تا سوال اول که اشاره به این دارد که از تصاویر ، صدا، نور ، صحنه و ... چه بیاد دارید اشاره به متن پیام دارد اما این که افراد چه شکلی توصیف شده اند شما چه درکی از برنامه غذایی ملت های مختلف می کنید و ... اشاره به زیرمتن پیام دارد وسوال آخر که اگر بخواهید این پیام را برای افراد و گروه سنی دیگری .... تولید کنید چه تغییراتی می دادید می شودفرامتن مثلا فرض کنیدهمین پیام را بخواهیم برای بچه ها بفرستیم بهتر از انیمیشن و شخصیت های کارتونی جذاب استفاده کنیم که برای بچه ها جالب تر است یا برای ایران اگر می خواستیم بسازیم بحث ضایعات نان، غذاهایی که دور می ریزیم را مطرح می کردیم و ...

گفتگوی کلاسی ص 16

فیلم شغل دروغین

متن: مصاحبه شغلی با افراد مختلف

زیر متن : جایگاه مادر و اهمیت نقش مادر

فرامتن: اینکه افراد مختلفی از جنسیتهای و نژادهای مختلفی استفاده شده بود و عکس العمل هرکدام به بخش های مختلف مصاحبه و به نقش مادر متفاوت بود.(تبلیغ یک فروشگاه بنام مادر در روز مادر بخاطر تحریک حداکثر احساسات افراد )

بعد از تو بعد از رفتنت ای نازنینم  ....

متن : خود شعر

زیرمتن: دلتنگی و دوری

فرامتن: فردی که با نرم افزار wordکار کرده و فونت را می شناسد درکش از کسی که فونت را نمی شناسد از این بیت متفاوت است

 خنده می بینی ولی ؛ از گریه ی دل غافلی       خانه ی ما ؛ از درون ابر است و بیرون آفتاب       صائب تبریزی

 

آیه 92 سوره نحل :

متن : خود آیه

زیرمتن : قسم و سوگند دورغ نخورید

فرامتن : شرایط تاریخی که این آیه نازل شده است که می توانید از کتابهای تفسیر استخراج کنید ( نکته اینکه درک مفاهیم قرآن احتیاج به دانستن فرامتن آن دارد وگرنه ما را دچار تفسیرهای ظاهری از آیات می کند)

سخن حضرت علی(ع) :

متن خود سخن

زیرمتن : سنجیده سخن گفتن

فرامتن: توجه به شرایط تاریخی زمان حضرت علی (ع) بحث خوارج