فشار خون و اندازه گیری آن

رگهای خونی موسوم به سرخرگها ، خون را از قلب به اندام های گوناگون بدن می رساند. هر بار که قلب منقبض می شود ، خون را با فشار وارد سرخرگها می کند بنابراین فشار خون، حاصل مقاومت عروق در برابر ضربانهای قلب است. فشاری که در عروق خونی در پی ضربان قلب پدید می آید فشار خون " سیستولیک" نام دارد و فشاری که به هنگام استراحت قلب یعنی بین دو ضربان پدیدار می شود فشار خون "دیاستولیک" است.

در بزرگسالان میزان طبیعی فشار خون "سیستولیک" 120 میلی لیتر جیوه و فشار خون " دیاستولیک" 80 میلی لیتر جیوه است که اغلب 120 روی 80 خوانده می شود.

فشار خون طبیعی در کودکان کمتر از ده سال 90 روی 60 و در بزرگسالان 120 روی 80 و در میانسالان 130 روی 85 میلی متر جیوه است.

 

 بنا به تعریب در صورتی که یک شخص بالغ فشار خون سیستولیک برابر یا بیشتر از 140 میلی لیتر جیوه یا فشار خون دیاستولیک برابر با 90 میلی متر جیوه داشته باشد ، به پرفشاری خون مبتلا است.

در 90 تا 94 درصد از بیماران علت مشخصی برای افزایش فشار خون یافت نمی شود و این افراد به عنوان مبتلایان به فشار خون اولیه شناخته می شوند.

نکته:فشار سیستولی کمتر از 120 و فشار دیاستولی کمتر از 80 ایده آل محسوب میگردند.

نکته:فشار سیستولی کمتر از130 و فشار دیاستولی کمتر از 85 نرمال محسوب میگردد.

نکته:فشار سیستولی 139-130 و فشار دیاستولی 89-85 مرزی محسوب میگردند.

نکته: فشار سیستولی 159-140 و فشار دیاستولی 99-90 مرحله نخست پر فشاری خون محسوب میگردند. (پر فشاری خفیف)

نکته:فشار سیستولی 179-160 و دیاستولی 109-100 مرحله دوم پرفشاری خون محسوب میگردند. (پر فشاری متوسط)

نکته: فشار سیستولی 209-180 و دیاستولی 119-110 مرحله سوم پرفشاری خون محسوب میگردند. (پر فشاری شدید)

نکته: فشار سیستولی بالاتر از 220 و فشار دیاستولی بالاتر از 120 مرحله چهارم پر فشاری خون محسوب میگردند. (پر فشاری خیلی شدید)

نکته: چنانچه فشار خون در کودکان 5-3 سال از 116/76 ، در کودکان 9-6 سال از 122/78، در کودکان 12-10 سال 126/82 از ، کودکان 15-13 سال از 136/86 فراتر رود دچار پر فشاری خون میباشند.

نکته:واحد اندازه گیری فشار خون میلی متر جیوه میباشد که بصورت (mmhg) نشان داده میشود.

نکته:فشار خون را بصورت دو رقم روی هم نمایش میدهند (120/80) و بصورت 120 روی 80 خوانده میگردد.

نکته: فشار خون تنها در هنگام خواب ثابت بوده ودر سایر مواقع همواره در حال نوسان است. فشار خون در هر ضربان قلب و در طی روز (ریتم شبانه روزی) ممکن است تغییر کند همچنین استرس (با ترشح آدرنالین رگها منقبض میشوند)، فاکتورهای تغذیه ای، داروها و بیماریها، سرعت تنفس، فرامین عصبی و هیجانات بروی فشار خون تاثیر گذارند.

نکته: خون قلب را از طریق شریان بزرگی (به قطر 3 سانتی متر) موسوم به آئورت ترک کرده و به سرخرگهای کوچکتر بنام آتریول ها منشعب میگردد.

نکته:فشار خون در سطح بافتها بسیار پایین است تا امکان تبادل اکسیژن فراهم آید.

نکته: فشار خون در تابستان اندکی از فصل زمستان پایین تر است. فشار خون در روز بیشتر از شب وهنگام خواب است.

نکته: فشار خون افراد مسن از بزرگسالان بیشتر وف شار خون کودکان نسبت به بزرگسالان کمتر میباشد.

نکته: فشار خون در واقع برابر است با حاصل ضرب مقاومت محیطی (مقاومت عروق در برابر جریان خون) در برونده قلب.

فشار خون = مقاومت محیطیX بُرونده قلب

برونده قلب: به ظرفیت قلب در پمپ کردن خون در هر انقباض گفته میشود. برابر است با حاصل ضرب حجم ضربه ای در تعداد ضربان قلب. حجم ضربه ای مقدار خونی است که در طی هر انقباض بطن از قلب خارج میگردد و میزان آن 70 میلی لیتر میباشد. برونده قلب بطور معمول 5 لیتر در دقیقه میباشد.

مقاومت محیطی و یا مقاومت عروق در برابر جریان خون: به سختی و یا هموار بودن دیواره عروق بستگی دارد. با افزایش سن، تنگ شدن و کاهش خاصیت ارتجاعی رگها مقاومت محیطی افزایش می یابد.

نکته: مقاومت محیطی با معکوس توان چهارم قطر رگ متناسب است. بنابراین مقاومت در آتریولها (سرخرگ های کوچک) از شریانهای بزرگ بیشتر است.

نکته: مقاومت با ویسکوزیته (گرانروی) خون نسبت مستقیم دارد. هر قدر ویسکوزیته خون بیشتر باشد مقاومت و فشار خون نیز بیشتر خواهد بود.

نکته: هر قدر خون از قلب دورتر باشد فشار خون پایین تر است. بنابراین فشار خونی که در قسمت بازوها اندازه گیری میشود به فشار شریان آئورت نزدیک تر بوده و قابل اطمینان تر است. اما فشار خونی که که در ناحیه مچ دست اندازه گیری میگردد قابل اطمینان نیست.

نکته:هر مقدار سرعت ضربان قلب بیشتر باشد فشار خون نیز بیشتر است.

نکته:هر قدر حجم خون بیشتر باشد فشار خون نیز بالاتر است.

نکته:فعالیت وتحرک فشار خون را افزایش میدهد.

نکته: فشار خون در وضعیت ایستاده ون شسته نسبت به وضعیت خوابیده بیشتر میباشد.

چگونگی تنظیم فشار خون:

فشار خون توسط گیرنده های فشار مستقر در قوس آئورت، سینوسهای کاروتید و تنه شریان بازوئی-سری تنظیم میگردند. این گیرنده ها سیگنالهایی به مرکز وازوموتور واقع در پیاز مغز تیره ارسال میکنند و این مرکز با متسع و یا منقبض کردن آرتریولها و افزایش سرعت ضربان قلب وبرونده قلب فشار خون را تنظیم میکنند.

نکته: انقباض و اتساع وریدها: اتساع وریدها باعث میگردد تا خون بیشتری درون وریدها انباشته گشته و خون کمتری به سمت قلب برای پمپ کردن گسیل گردد که موجب کاهش فشار خون میگردد. انقباض وریدها عکس این حالت عمل کرده و فشار خون را افزایش میدهند.

نکته: انقباض و اتساع سرخرگهای کوچک: با اتساع آرتریولها مقاومت محیطی نسبت به جریان خون کاهش یافته و فشار خون کاهش می یابد. انقباض آرتریولها عکس حالت فوق عمل کرده وفشار خون را افزایش میدهند.

نکته: افزایش برونده قلب موجب افزایش فشار خون میگردد و بالاعکس.

نکته: غیر از مراکز عصبی کنترل کننده فشار خون کلیه ها نیز نقش بسزایی در کنترل فشار خون ایفا میکنند. کلیه ها هورمونی موسوم به رنین ترشح میکنند که این هورمون خود باعث ترشح هورمونی بنام آنژیوتانسین میگردد. این هورمون موجب انقباض آرتریولها (شریانچه ها) و افزایش فشارخون میگردد. همچنین آنژیوتانسین موجب ترشح هورمون دیگری در کلیه ها بنام آلدوسترون میگردد. آلدوسترون باعث افزایش نگه داری نمک وآب در کلیه ها شده و فشار خون را افزایش میدهد.

نکته: کلیه ها با دفع بیشتر نمک و آب فشار خون را کاهش میدهند.

وسایل اندازه گیری فشار خون:

1- فشار سنج جیوه ای: دقـیـق ترین نوع است. اما حجیم بوده واغلب در مطب پزشکان یافت میگردد.

2- فـشار سنج مانومتری (انروئید): کـار بـا آنها دشواراسـت و اجـــزاء آن بسیار آسیب پذیر بوده در صورت صدمه دیدن از دقت آن کاسته میشود.
3- فشار سنج های دیجیتال: خودکار میباشند و کارکردی آسان دارند. اما دقت آنها با تغییر وضعیت و جابجایی بدن، و ضربان نامنظم قلب تغییر میکند. گرانقیمت و آسیب پذیر نیز میباشند.

نکته: فشار سنج های دیجیتال در دو نوع خودکار و نیمه خودکار موجود میباشد. در نوع خودکار آن کیسه بازوبند بطور خودکار باد میگردد، اما در نوع نیمه خودکار شما بایستی این کار را به کمک یک پمپ دستی انجام دهید.

نکته:فشار سنج های دیجیتال در دو نوع بازویی و مچی موجود میباشند که نوع مچی آن از آنجایی که نسبت به وضعیت بدن، حرکت بدن و حرارت بدن حساس است و نسبت به سرخرگ آئورت نیز دور تر میباشد کمتر قابل اطمینان میباشد.

طرز کار فشار سنج های مانومتری:

اسفیگمومانومتر(SPHYGMOMANOMETR): این فشار سنج از یک مانومتر (فشار سنج) عقربه ای، یک بازوبند قابل باد کردن و یک پمپ دستی تشکیل یافته است.

1- کیسه بازوبند قابل باد کردن بطور محکم به دور بازوی چپ بسته میشود. بطوری که بین لبه تحتانی کیسه بازوبند و حفره زند زیرینی در چین آرنج 5 سانتی متر فاصله وجود داشته باشد. کیسه بازوبند توسط یک پمپ کوچک دستی باد میشود و فشار داخل آن توسط یک مانومتر اندازه گیری میگردد.

2- سپس نبض شریان زند زبرین (رادیال) لمس میگردد و با دست دیگر کیسه بازوبند باد میگردد. میزان فشار باد کردن از فشاری که برای قطع نبض لازم است بیشتر اعمال میگردد.

3- سپس استتوسکوپ (گوشی پزشکی) به روی شریان بازویی قرار داده شده و فشار داخل بازوبند به آهستگی کاهش می یابد. تا اینکه فشار کیسه بازوبند به فشار شریانی برسد در این حالت صداهایی که با تواتر قلب مطابقت دارد شنیده میشود. فشاری که در آن این صداها برای اولین بار شنیده میشود یادداشت میگردد. این فشار همان فشار سیستولی میباشد.

4- به تدریج که فشار کاهش داده می شود صداها قویتر و قویتر میگردد اما در فشار دیاستولی این صداها خفه و گنگ میگردند. بنابراین در فشار اندکی پایین تر از صداها سرانجام صداها ناپدید شده و دیگر ظاهر نمیگردند. فشاری که در آن صداها ناگهان خفه و متوقف میگردد فشار دیاستولی میباشد.

نکته:بازوبند را برای مدت زمانی بیش از حد لازم در حالت بادکرده نگاه ندارید.و همچنین بعد از هر بار تعیین فشار،بایستی فشار داخل کیسه بازوبند به صفر باز گردانده شود.

نکته: فشار سنج های بازویی غیر جیوه ای ممکن است فشار سیستولی و دیاستولی را تا 10 میلی متر جیوه کمتر و یا بیشتر نشان دهند.

نکته:سایز بازوبند در اندازه گیری دقیق فشار خون موثر است.

نکته: چنانچه فشار خون شما طبیعی است بایستی هر 5 سال یکبار و اگر مبتلا به پر فشاری خون میباشید بایستی هر سال فشار خود را چک کنید.

نکته:برای استفاده از فشار سنجهای دیجیتال به دفترچه راهنمای آن رجوع کنید.

قبل از اندازه گیری فشار خون نکات زیر را رعایت کنید:

1- از نیم ساعت قبل از اندازه گیری فشار خون از مصرف الکل، کافئین (چای، قهوه و شکلات) و استعمال سیگار خودداری کنید.

2- قبل از اندازه گیری فشار خون به دستشویی بروید. مثانه پر اندکی فشار خون را افزایش میدهد.

3- از 5 دقیقه قبل از اندازه گیری فشار خون استراحت کنید و راه نروید.

4- در وضعیت راحت روی صندلی بنشینید. با کمر صاف و تکیه داده. پاها و قوزک پاها را روی هم نیاندازید.

5- وسط بازو خود را، هم سطح قلب بالا آورده، روی میز قرار دهید.

6- سعی کنید اضطراب و استرس نداشته باشید.

7- هنگام اندازه گیری صحبت نکنید و بی حرکت بمانید.

8- بلافاصله پس از بیدار شدن از خواب اقدام به اندازه گیری فشار خون نکنید و حداقل یک ساعت صبر کنید.

9- حداقل 3 باربه فاصله 5 دقیقه فشار خون را اندازه گیری کنید تا از نتیجه آن مطمئن شوید.

10- لباس گشاد و راحت به تن داشته باشید و بازوبند را روی آستین پیراهن و یا تی شرت قرار ندهید.

11- بازوبند بایستی محکم بسته شود و اما نه خیلی محکم بطوری که 2 انگشت بتواند میان بازوبند و بازو قرار گیرد

جدول فشار خون طبیعی نوجوانان

فشار خون دیا ستولیک MMHG	فشار خون سیستولیک(MMHG)			سن
	دختر ها
78-75	122-116	90%		12 ساله 12 ساله 13 ساله 13 ساله 14 ساله 14 ساله 15 ساله 15 ساله 16 ساله 16 ساله 17 ساله 17 ساله
82-79	126-120		95%
80-76	124-118		90%
84-80	128-121		95%
81-77	126-119		90%
85-81	30-123		95%
82-78	127-121		90%
86-82	131-124		95%
82-79	128-122		90%
86-83	132-125		95%
82-79	128-122		90%
86-83	132-126		95%
پسر ها
79-75	123-115		90%	12 ساله 12 ساله 13 ساله 13 ساله 14 ساله 14 ساله 15 ساله 15 ساله 16 ساله 16 ساله
83-79	127-119		95%
80-75	126-117		90%
84-79	130-121		95%
80-76	128-120		90%
85-80	130-121		95%
81-77	131-123		90%
86-81	135-127		95%
83-79	134-125		90%
87-83	138-129		95%
85-81	136-128		90%	17 ساله 17 ساله
89-85	140-132		95%